W ramach kampanii Zachowaj Trzeźwy Umysł zrealizowaliśmy kilka raportów dotyczących życia dzieci i młodzieży. Stanowiły one cenne źródło informacji dla lokalnych koordynatorów kampanii i władz samorządowych.
Młodzi Polacy o zachowaniach ryzykownych 2007
Ankieta miała służyć określeniu stosunków młodzieży do zachowań ryzykownych i poznaniu ich opinii na temat środków uzależniających oraz przemocy. Uczniowie wypełniali arkusze ankietowe anonimowo za zgodą rodziców. Wypełnione arkusze zostały przysłane do stowarzyszenia prowadzącego kampanię, a następnie opracowane. Do biura napłynęło blisko 38,5 tys. ankiet z podstawówek oraz ponad 35 tysięcy ankiet z gimnazjów. Badanie ankietowe zostało powtórzone w 2008 roku jako ewaluacja.
O opracowanie wyników badania poprosiliśmy psycholog Ewę Kosińską, specjalistkę w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży.
Młodzi i substancje psychoaktywne 2014
Badanie stanowiło ogólnopolskie spojrzenie z perspektywy młodzieży na problem palenia papierosów, picia alkoholu, zażywania narkotyków i dopalaczy. Pierwsza edycja odbywała się od kwietnia 2014 roku do czerwca 2014 roku. Ewaluacja badania odbyła się w 2015 roku. Socjologiczne badanie empiryczne obejmowało swoim zakresem uczniów klas piątych (2014) i szóstych (2015) szkół podstawowych oraz uczniów klas drugich (2014) i trzecich (2015) szkół gimnazjalnych.
Metodologia: badanie ilościowe w formie ankiety papierowej oraz ankiety internetowej wypełnianej audytoryjnie (z zapewnieniem anonimowości). Długość wywiadu: 45 minut. Prace terenowe: przeszkoleni pracownicy szkół biorących udział w programie ZTU®.
Próba badawcza w 2014 roku – 48 076 uczniów, w tym:
- 25 173 uczniów klas piątych szkół podstawowych,
- 22 903 uczniów klas drugich gimnazjum.
Próba badawcza w 2015 roku – 25 686 uczniów, w tym:
- 14 031 uczniów klas szóstych szkół podstawowych,
- 11 655 uczniów klas trzecich gimnazjum.
W odniesieniu do szkoły podstawowej przedmiotem badania było przyjrzenie się opinii badanych uczniów na temat skutków spożywania alkoholu. Pytano także o zdanie na temat tego, jak postąpić, gdy rówieśnicy piją, palą lub zażywają narkotyki (czy wiedzą, z kim porozmawiać lub gdzie szukać pomocy). Analiza socjologiczna odnosząca się do uczniów gimnazjum obejmowała także zagadnienia dotyczące marihuany i dopalaczy.
O opracowanie wyników badania poprosiliśmy doktora nauk humanistycznych w zakresie socjologii Błażeja Dyczewskiego.
Społeczna diagnoza uczniów 2018
Badaną populację stanowili uczniowie szkół podstawowych z samorządów biorących udział w kampanii „Zachowaj Trzeźwy Umysł 2018”. Do badań ankietowych przystąpiły dzieci i młodzież w dwóch grupach wiekowych: klasy młodsze (V i VI klasa szkół podstawowych) oraz roczniki starsze (czyli klasy VII i VIII szkół podstawowych). Respondenci stanowią próbę reprezentatywną dla ogółu uczniów szkół podstawowych kształcących się w małych i średnich miastach z terenu całej Polski. Łącznie w badaniu wzięli udział uczniowie z około 294 gmin. W badaniu uczestniczyło 70 185 uczniów (35 983 dziewcząt i 34 202 chłopców).
Badanie było realizowane za pomocą liczącego 60 pytań kwestionariusza ankiety internetowej (CAWI) wypełnianej audytoryjnie w dniach 1 października 2018 r. – 12 stycznia 2019 r. Po stronie samorządów bezpośredni udział w badaniu brali koordynatorzy (nauczyciele, pedagodzy), którzy nadzorowali przeprowadzenie badania w wyznaczonej placówce (np. w szkole). Do ich zadań należało poinformowanie uczniów i rodziców o badaniu, zebranie od rodziców uczniów uczestniczących w badaniu zgody na uczestnictwo, a także uzgodnienie harmonogramów realizacji badania. Bezpośredni udział w badaniu brały także osoby monitorujące (np. nauczyciele informatyki), które zabezpieczały pracę od strony technicznej. Do ich zadań należało przygotowanie sali komputerowej, sprzętu komputerowego do przeprowadzenia ankiety oraz współpraca z koordynatorem badania w placówce.
Główne cele badania
Zasadniczym celem badania jest przedstawienie i charakterystyka młodzieży szkolnej (klasy V-VIII) w głównych obszarach życia społecznego, jak również wskazanie na czynniki społeczno-demograficzne determinujące skalę tego zjawiska. Cel ten został zrealizowany poprzez przedstawienie obrazu polskiej młodzieży w następujących obszarach:
- Szkoła – w jej ramach omówiono stosunek do nauczycieli i nauki, perspektywy i oczekiwania edukacyjne oraz szkolne i pozaszkolne relacje rówieśnicze.
- Rodzina – jako podstawowa komórka życia społecznego wywiera ogromny wpływ na każde pokolenie. Przedmiotem niniejszego opracowania jest ocena bezpośrednich relacji rodzinnych, postawy wobec tradycji i przodków, a także wizja małżeństwa i rodziny, jak również wyznawanych wartości.
- Zdrowie – to kluczowe zagadnienie dla całej ludzkości. W raporcie przedstawiono aspekty aktywności fizycznej uczniów, oceny jakości życia i zdrowia.
- Zwyczaje żywieniowe – wiele się o nich obecnie mówi i wprowadza coraz nowsze rozwiązania legislacyjne. Raport omawia zagadnienia odżywiania się uczniów, spożywania owoców, warzyw i przekąsek, a także zażywania środków psychoaktywnych, alkoholu, papierosów, dopalaczy, suplementów diety, napojów energetycznych i leków.
- Przemoc i agresja – jest problemem, na który należy zwracać szczególną uwagę, gdyż niekontrolowana prowadzi do bardzo przykrych konsekwencji. W badaniu ukazano problem przemocy fizycznej i emocjonalnej (psychicznej), głównie w celu zdiagnozowania tego zjawiska.
- Granie w gry, korzystanie z internetu i smartfona – to zachowania, z którymi nierzadko mają do czynienia dorośli. Jest to problem dosyć często podejmowany przez badaczy społecznych, chociaż przy tak dynamicznie zmieniających się rozwiązaniach technologicznych trudno jest trafnie zdiagnozować skalę tego zjawiska. W raporcie znalazły się główne wskaźniki opisujące formy i częstotliwość korzystania z internetu i telefonów komórkowych.
- Podstawowe czynności życia codziennego – czy można mówić o stylu życia młodzieży? Na to pytanie odpowiedź nie jest jednoznaczna. Można jednak badać ogólnie rozumiany styl życia jako sposób spędzania wolnego czasu, wykonywania czynności codziennych, uczęszczania na zajęcia pozaszkolne.
- Praca i ekonomia – finanse dotyczą młodego człowieka podobnie jak dorosłego. Są nie mniej ważne, jednak posiadają inny wymiar. Raport relacjonuje zagadnienie finansów młodzieży, wydatków, a także postaw wobec sukcesu zawodowego i podejmowanych prac zarobkowych.
- Kapitał społeczny – hasło bardzo modne i często wykorzystywane do ukazania pewnych umiejętności społeczeństw i grup społecznych, dzięki którym jedne społeczeństwa są spójne, zorganizowane i odporne na manipulację, a inne niespójne, podążające wyłącznie za korzyściami materialnymi i konsumpcyjnymi potrzebami. W tym punkcie przedstawiono zagadnienia uogólnionego zaufania społecznego, patriotyzmu, patriotyzmu lokalnego, a także moralności i religijności młodzieży.
O opracowanie wyników badania poprosiliśmy doktora nauk humanistycznych w zakresie socjologii Błażeja Dyczewskiego. Ewaluacja badania była zaplanowana w terminie 16 listopada 2020 do 23 kwietnia 2021. W wyniku epidemii termin został odroczony. Aktualny termin badania: 1 września 2021 do 30 listopada 2021.
Społeczna diagnoza uczniów 2021
Badanie stanowi ewaluację diagnozy przeprowadzonej w 2018 roku. W pierwszej fali badania (2018) uczestniczyło 70 185 uczniów (3 5983 dziewcząt i 34 202 chłopców), a w drugiej fali (2021) 30 521 (15 338 dziewcząt i 15 193 chłopców). W roku 2018 w klasach V-VI przebadano grupę 36 947 uczniów, natomiast w klasach VII-VIII – 33 238 uczniów. W roku 2021 w klasach V-VII przebadano grupę 9629 uczniów, a w klasach VII-VIII – 20 902 uczniów.
Osobą odpowiedzialną za konstrukcję kwestionariusza ankiety, analizę danych i treść raportu jest dr Błażej Adam Dyczewski, adiunkt w Katedrze Badań nad Kulturą i Komunikacją w Instytucie Socjologii Wydział Filozofii i Socjologii UMCS.
Opracowanie ewaluacji wyników badania